บุญกิริยาวัตถุ 10 มีอะไรบ้าง? ก่อนอื่นขอท้าวความ บุญ ในบาลีเรียกว่า ปุญฺญ เป็นธรรมชาติที่เบาบางจาก ‘กิเลส’ ได้แก่ โลภะ โทสะ และโมหะ เป็นต้น เป็นธรรมชาติที่สามารถเกิดขึ้นในจิตใจของมนุษย์ เวลาใดที่จิตใจเบาบางจากกิเลส เวลานั้นย่อมมีความปลอดโปร่ง โล่งสบาย มีความสุขมาก และมีสติปัญญาที่จะใช้ทำความเข้าใจสิ่งต่าง ๆ รอบตัวอย่างมาก อาการนี้เรียกอีกอย่างว่า ความเป็นกุศล

การทำบุญจำแนกออกเป็น 3 หมวดใหญ่จำง่าย ๆ ได้แก่ ทาน ศีล และภาวนา โดยพระพุทธเจ้าแยกย่อยให้อีกเป็นข้อ ๆ เป็น 10 วิธีทำ ที่สามารถน้อมนำไปปฏิบัติในชีวิตประจำวันได้ง่ายแสนง่าย เรียกว่า บุญกิริยาวัตถุ 10 ดังนี้

ทานมัย

แปลว่า การให้ทาน เป็นบุญที่กระทำโดยการสละ หรือการเผื่อแผ่แบ่งปันปัจจัยของตนเพื่อการอนุเคราะห์ประโยชน์แก่ผู้อื่น อาทิ ทรัพย์สิน เงินทอง ของใช้ โดยไม่คาดหวังให้เขาเหล่านั้นต้องตอบแทนตนกลับคืน

การให้ทานแบบนี้เป็นการลดความเห็นลดความเห็นแก่ตัว ลดความตระหนี่ถี่เหนียว และความคับแคบในจิตใจให้น้อยลง ทำให้จิตใจปลอดโปร่ง โล่งสบาย และพัฒนาไปสู่ความมีจิตใจกว้างขวาง เป็นภาชนะพร้อมรองรับทรัพย์ที่ใหญ่ขึ้นในอนาคต

สีลมัย

แปลว่า การรักษาศีล โดยขั้นต่ำ คือ ศีล ๕ ได้แก่ ไม่พรากชีวิตสัตว์อื่น, ไม่เอาของที่ผู้อื่นไม่ได้ให้, ไม่ประพฤติผิดในกาม, ไม่พูดโกหก หยาบคาย ส่อเสียด เพ้อเจ้อ, และไม่เสพของมึนเมา

ศีล คือ เครื่องจำแนกระหว่าง มนุษย์ กับ สัตว์ หากมนุษย์ใดไม่มีศีลเลยแม้แต่ข้อเดียว มีแต่ความประพฤติเลวทรามต่าง ๆ นา ๆ บุคคลนั้นย่อมอาจถึงขั้นดำรงชีวิตใกล้ความเป็นสัตว์เดรัจฉานในบางมิติ อาทิ ต้องใช้ชีวิตอยู่บนความหวาดกลัว กลัวถูกแย่งชิงของรัก กลัวถูกล้างผลาญชีวิต อาการเหล่านี้ล้วนเกิดจากการผิดศีลอย่างหนักนั่นเอง

สำหรับ บุคคล ที่รักษาศีลครบถ้วนอย่างดีมาโดยตลอด ชีวิตจะมีความสุขกายสุขใจมาก จะมีความปลอดโปร่ง เบิกบาน สว่างไสว ส่งผลให้จิตใจมีความละเอียดนุ่มนวลควรแก่งาน… งานที่ว่านั้น คือ งานภาวนา

ภาวนามัย

แปลว่า การเจริญภาวนา เช่น การฝึกสติ การนั่งสมาธิ และการวิปัสสนา เพื่อให้เข้าถึงธรรมอันเอียดลึกซึ้งที่โดยปกติไม่อาจเข้าถึงหรือเข้าใจได้ด้วยการดู การฟัง หรือการคิดด้วยสมอง แต่จะรู้ได้ด้วย ภาวนามยปัญญา หรือ ตาธรรม นั่นเอง

และการจะปฏิบัติภาวนามัยได้อย่างมีประสิทธิภาพนั้น ต้องอาศัยบุญจากการให้ทาน และการรักษาศีลเป็นเครื่องช่วยปฏิบัติอีกด้วย ดังนั้น ทาน ศีล และภาวนา จึงเป็นบุญที่เกื้อกูลกัน

พระพุทธเจ้า ยกให้ ภาวนามัย เป็นบุญสูงสุด เพราะในระหว่างนั่งสมาธิจนจิตสงบหรือเป็นฌานแล้ว กิเลส จะเบาบางมากที่สุดเมื่อเทียบกับการทำบุญชนิดอื่น ๆ จิตจึงเป็นกุศลอย่างยิ่งยวดนั่นเอง

อปจายนมัย

แปลว่า การอ่อนน้อมถ่อมตน เป็นการทำบุญที่ง่ายแสนง่าย แต่คนจำนวนไม่น้อยอาจไม่รู้ว่านี่คือการทำบุญชนิดหนึ่ง ความอ่อนน้อมถ่อมตนสัมพันธ์กับ ศีลข้อ 4 คือ มุสาวาทาฯ เพราะความประพฤติอ่อนน้อม ช่วยยับยั้งการกระทบกระทั่งกันทางวาจาได้ดี เพราะผู้คนรักใคร่เอ็นดู ไม่เกิดการพูดจาส่อเสียด หยาบคายจากการทะเลาะกัน จิตใจจึงห่างไกลจาก โทสะ ตามลำดับ

พระอาจารย์ผู้รู้ ยังกล่าวอีกว่าอานิสงค์จากความ ความอ่อนน้อมถ่อมตน ส่งผลให้ผู้ประพฤติธรรมข้อนี้ได้บังเกิดในตระกูลสูง หรือเป็นที่ได้รับความเคารพรัก และให้เกียรติจากมหาชนอีกด้วย