การพิจารณา

        ควรอ่านพิจารณาเรื่องอัตตานี้ โดยแยบคาย  เวลาพิจารณาต้องพิจารณาหลายๆครั้ง เนื่องจากความซับซ้อน ซ่อนเงื่อนไขด้วยมายาของจิต จึงหักมุม เพราะซ่อนความรู้ที่ตรงข้ามกับความคิดความเห็นเดิมๆ หรือความเข้าใจทั่วๆไปทางโลกที่มีอยู่เดิมๆแต่ไม่รู้ตัว  จึงทำให้ถ้าแลดูเผินๆ ในข้อธรรมที่จักกล่าวต่อไปเหมือนไร้สาระไม่มีแก่นสาร หรือเหมือนดังน้ำท่วมทุ่ง ผักบุ้งโหรงเหรง,  แต่กาลกลับไม่เป็นไปเช่นนั้นเพราะถ้าพิจารณโดยแยบคายหลายๆ ครั้ง ด้วยความเพียร ย่อมบังเกิดธรรมสามัคคีได้เป็นอัศจรรย์,  จึงเป็นเรื่องที่พระองค์ท่านทรงตรัสสอนอยู่เนืองๆเป็นอเนกในพระไตรปิฏกว่า รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ล้วนไม่ใช่ตัวตน จึงไม่ใช่ของตน ไม่ใช่เป็นตน ไม่ใช่อัตตาตัวตน

        คำว่าอัตตา หรือ ตัวตน หรือ ของตน หรือ อาตมันในลัทธิพราหมณ์ ล้วนมีความหมายเดียวกัน  เป็นลัทธิหรือสภาวะของความเชื่อความเข้าใจที่เกิดมาช้านาน หรือเป็นสภาวธรรมของมนุษย์อย่างหนึ่ง ที่เกิดขึ้นมา แต่อวิชชา ความไม่รู้ อันเนื่องมาจากความกลัว กลัวความสูญ หรือดับสูญไป อันเป็นสภาวธรรมหรือสัญชาตญาณของสัตว์ทั้งปวงประการหนึ่ง  ตลอดจนการแฝงเข้ามาในขณะดำเนินชีวิต ซึ่งเกิดขึ้นและเป็นไปด้วยอวิชชาและโดยไม่รู้ตัว